KHI NHÀ VĂN TỰ VẼ MÌNH
Bùi Thanh Truyền
So với những nghề khác, nghề văn là một nghề đặc biệt. Đặc biệt ở hoàn cảnh đến với văn chương, ở quan niệm về nghề, ở cách sử dụng phương tiện sản xuất, nguyên vật liệu, cách quan hệ, ứng xử với bạn đọc, cách nuôi dưỡng tình yêu, sức bền để gắn bó với con đường đã chọn,… của từng tác giả. Mỗi nhà văn có một cách suy nghiệm về công việc nên mỗi người là một trường hợp đơn nhất, thú vị. Sự trăm hoa đua nở trong chuyện nghề của văn nhân cũng là lẽ thường tình, dễ hiểu.
Ta vẫn thường gặp những trăn trở, triết lí về nghề của nhà văn gởi gắm trong sáng tác. Đó là lúc cái tôi cá nhân của họ khuất chìm dưới mặt nạ nhân vật, mặt nạ tác giả. Lối hư cấu giúp nghệ sĩ thoải mái thể hiện quan niệm văn chương. Tiểu luận phi hư cấu lại đòi hỏi tác giả trực tiếp bộc lộ bản thân qua những trải nghiệm sống và viết. Sự chân thành từ những đam si, những chuyện người thực việc thực, những vui buồn nghiệp chữ, ý thức cá nhân và trách nhiệm xã hội, lối trải tâm lên chữ là nét riêng thú vị của mỗi bài viết, tạo thành cái duyên, sức hấp dẫn của cuốn sách này.
Chiếu văn thường không có chuyện trẻ già, cũ mới, chỉ có tác phẩm bảo chứng cho vị thế, sức bền của người trong cuộc. Việc chọn những gương mặt ít nhiều tên tuổi để chiết xuất tiếng văn của họ là một bảo chứng cho sự tin cậy của cuốn sách. Trên tinh thần đó, cách bố cục cũng không theo quy luật thời gian, tuổi tác. Chúng tôi cố tình sắp xếp bài viết theo tên tác giả như một cách tổng hòa các quan niệm, cách thế ứng xử với nghề, với chữ, với bạn đọc, với chính bản thân của từng văn sĩ. Hi vọng điều này sẽ góp phần làm nổi bật những tương đồng, dị biệt, chung và riêng trong quan niệm nghệ thuật của văn học hiện đại Việt Nam. Sự thú vị của cuốn sách còn ở tính đa dạng trong thống nhất của nhiều quan điểm, nhiều thế hệ viết với những môi trường sống, làm việc, vạch xuất phát khi viết văn,… Ta không thấy ở đây cái lối “văn nhân tương khinh” thuở trước.
Để thành người viết đúng nghĩa, nhà thơ, nhà văn phải không ngừng học hỏi, mải mê học hỏi từ tiền nhân, từ đồng nghiệp, từ cuộc sống, học trong nước và học bạn bè bốn phương. Cách hiểu, cách hành xử với nghề của nhà văn thể hiện rõ dấu ấn thời đại của một thế hệ biết mình biết người, nghiêm cẩn với nghề, luôn cởi mở, năng động để hoàn thiện, hội nhập. Đó là bản lĩnh của người có “màng lọc”, năng lực thẩm thấu những vang động của đời, có sự kiên trì cùng kĩ năng đãi chữ tìm văn. Đã qua rồi cái thời chỉ viết bằng bản năng và những cảm xúc nhất thời, với văn nhân hôm nay, để có chỗ đứng trong làng văn, ngoài thiên chất nghệ sĩ phải có tư duy khoa học, tính chuyên nghiệp cao để không lẩu hóa, hàng xén hóa tác phẩm của mình. Không sa đà vào lí luận hàn lâm, khô cứng, những đúc kết và gợi mở sống động của người trong cuộc sẽ dễ bám vào trí nhớ, thành kinh nghiệm quý cho người viết văn, học văn.
Cái cách nhà văn chăm bón cho khu vườn sáng tạo của mình, sự tinh tế và dũng cảm nhận ra những thôi thúc từ bên trong, hiện hình nó thành câu chữ cũng nhiều hình nhiều vẻ. Đó là lối tương kính như tân đối với độc giả, là sự gắn bó, trân trọng tiếng Việt, là nỗ lực viết sao cho tiếng mẹ đẻ vừa gần gụi, dễ hiểu vừa mới mẻ, sang quý, là tâm niệm chiêm cảm hiện thực bằng cả tấm lòng, phải trải nghiệm đời sống thật nhiều để câu chữ lên men, là ý hướng dấn thân, bản lĩnh chấp nhận buồn vui, được mất của nghề,… Những trang trải chân thành này sẽ không lạc điệu, luôn cần thiết đối với người viết văn. Lắng nghe tiếng nói của người trong cuộc, ta hiểu vì sao họ có được năng lượng, động lực tinh thần để vượt qua nghịch cảnh, khước từ những mê dụ nhất thời để thủy chung với nghề, để giữ mãi trạng thái “lên đồng” khi dang díu chữ nghĩa, xác lập thế đứng của mình.
Qua đây, những người nuôi mộng văn chương sẽ khắc chế được những ám ảnh về sự cô đơn, thăm thẳm, vô tăm tích của đường văn để mạnh chân tiếp bước. Bạn đọc cũng sẽ thấu cảm sự hữu hạn và vô cùng của nghiệp chữ, quyền năng và hạnh phúc của người sáng tạo, đồng cảm và sẻ chia với gánh nặng của phu chữ đích thực. Cuốn sách ra đời giữa lúc cả nước đang oằn mình chống đại dịch Covid-19 lại được sự cộng hưởng lớn từ người văn, từ dư luận qua việc tích cực góp bài, qua ý tưởng đặt tên sách, cách chung sức truyền thông và lan tỏa,… Những kinh nghiệm thiết thực, bổ ích đúc kết từ trải nghiệm sống và viết là sự kết nối, vẫy gọi nhiệt thành để những người yêu văn chương có thêm dũng khí, năng lượng mơ cùng chữ, bay cùng chữ, hạnh phúc cùng với chữ. Dĩ nhiên, từ học hỏi tri thức, kinh nghiệm của người trước đến tiêu hóa, vận dụng được nó là cả một quá trình. Giữa cuộc đời nhiều xáo động với bao nhiêu chênh chao hoang hoải, so ngại, nản lòng, ai cũng cần tin yêu và hi vọng. Với người viết, sách là bạn đường tin cậy; với người yêu văn, sách là cơ hội để có thêm kiến văn bổ ích về chuyện bếp núc của nghề văn. Thấu cảm những trữ lượng yêu thương và khát khao sáng tạo mà người viết ân cần trao gởi, chúng tôi tin mỗi bạn đọc sẽ có một cuốn sách thú vị của riêng mình.
