Phan Bội Châu tự phán viết vào năm 1929 theo lời tựa của Huỳnh cụ Thúc Kháng viết năm 1946, bằng chữ Hán. Theo Chương Thâu, hiện có 2 “bản gốc” chữ Hán, bản 1: ký hiệu VHV 2138 (thư viện Khoa học - nay là thư viện Hán Nôm), và bản gốc thứ 2 được phát hiện ở Huế sau năm 1975. Về các bản sao, cũng theo Chương Thâu, có cả 14 bản, trong đó có bản Huỳnh Thúc Đẩy lại, chữ viết (theo Nguyễn Văn Xuân, trong bài đăng ở nhật chí Khoa Sài Gòn số 396). Bản chữ Hán mà chúng tôi dùng để tham khảo bản dịch, được GS Vĩnh Sính, Đại học Alberta - Canada gửi quà; được giáo sư gọi là bản Huỳnh Thúc Kháng nhưng theo giáo sư, đối chiếu với thủ bút của Phan Bội Châu thì bản này “có thể làm chính cụ Phan Bội Châu tự mình sao chép lại” .
Còn bản dịch thì nên chọn bản của Phạm Trọng Điềm - Tôn Quang Phiệt, hai nhà Nho tên tuổi. Đây là một dịch vụ khác trung thành với nguyên tác, tuy nhiên vẫn có những nhược điểm bị bỏ sót nhiều đoạn hoặc có một số nhầm lẫn. Dầu hạn, trong bản chữ Hán viết rõ “lãnh binh Nguyễn Mục” , bản dịch lại ghi “linh mục Thời gian” , “Pháp quốc dương hành” là nhà băng (ngân hàng) Pháp (ở Hồng Kông) thì lại dịch “hiệu cơm Tây” )… Một số hỗn độn như vậy không làm giảm giá trị bản dịch mà vẫn đạt được văn phong Phan Bội Châu. Sau khi đối chiếu lại với các bản dịch khác, chủ yếu là bản chữ Hán, bản tiếng Anh của Vĩnh Sính, và bản trong Phan Bội Châu toàn tập của Chương Thâu, chúng tôi sử dụng bản dịch này. Chúng tôi cũng đính kèm bản chữ Hán để bạn đọc điều kiện nghiên cứu và giải thưởng sản phẩm quan trọng này của Phan.
Tựa
Tôi bị bắt từ nước ngoài đưa về, phải giam ở địa ngục. Giúp dân dân quá thương nên mới được giữ chút hơi thở đến nay, để cùng các bạn thân yêu đã xa cách nhau vài năm nay, lại được cùng nhau nhắc nhở chuyện cũ. Có người yêu tôi, có người ghét tôi, có người mong đợi tôi, nhưng dù biết tôi hay không biết tôi, ai cũng muốn biết đầu đuôi cái lịch sử của Phan Bội Châu này cả…
… Được các bạn thân nhiều lần cuối cùng bảo vệ tôi trước khi chết phải kịp viết xong cuốn lịch sử của tôi nên tôi xin vâng mệnh viết ra thiên tài này gọi là bản “Tự phán” .
1- Sách Tây nói: không rửa sạch máu thì không cải tạo được xã hội - dịch nguyên văn.
2- Đối với người quá thật, cho rằng thiên hạ không ai có thể tin được, đó là tội thiếu cơ cảnh, thiếu quyền thuật.
3- việc làm, xét nghiệm người chỉ chú ý vào những công việc lớn, còn việc nhỏ thì phần nhiều tự ý mà làm, nên nhiều lúc vì buổi nhỏ mà hỏng việc lớn. Đó là tính năng không cẩn thận. Ba điểm nói trên là những người có giá trị lớn nhất về cơn đau tự tìm thấy, không thể nói hết ở đây.
1- Tôi có tính mạo hiểm làm cái “dầu ngàn vạn người ta cũng cứ qua” nhất là trong lúc thanh niên lại càng hái lắm.
2- Giao tiếp với người, dù được nghe một lời nói hay cũng trọn đời không quên. Những lời trung thực, tha thiết bị, bao giờ tôi cũng vui vẻ tiếp thu.
3- Suốt đời đã tính việc gì cố gắng nhắm mục tiêu giành được lợi ích trong những phút cuối cùng, dù có phải thay đổi thủ đoạn, phương châm cũng không nền.
Ba điểm trên đây tôi tự cho là có một điểm đáng ghi. Ai hiểu tôi, ai trách tôi, tôi đều xin thừa nhận cả. Sau đây, theo hoa viết niên biểu, tôi xin chia ra làm ba thời kỳ:
Thời kỳ thứ nhất là lúc hàn vi, không đáng trình bày nhưng đó là lúc bắt đầu ra đời, nên không bỏ rơi.
Thời kỳ thứ hai là thời kỳ tráng lệ của tôi, trước khi xuất dương, tôi đã có những hành động bổ sung, bất kỳ thiết kế tinh xảo nào, liên kết các hào kiệt, tất cả sao chép ở đoạn này.
Thời kỳ thứ ba là lịch sử của tôi từ khi xuất dương về sau.
