Nguyễn An Ninh là một trong những trí thức yêu nước tiêu biểu ở Việt Nam đầu thế kỷ XX.
Cuộc đời và sự nghiệp của Nguyễn An Ninh là chủ đề của nhiều sách, báo, hồi ký, luận văn, luận án, bài tạp chí của các nhà nghiên cứu lịch sử, triết học, văn hóa học,… cả trong và ngoài nước; thậm chí nhiều bài viết bằng nguyên bản tiếng Pháp của Nguyễn An Ninh cũng đã được dịch ra tiếng Việt và in thành sách. Là một người say mê và tâm huyết theo đuổi nghiên cứu về Nguyễn An Ninh từ lâu, PGS.TS. Trần Viết Nghĩa góp thêm một công trình Nguyễn An Ninh: “Không ăn mày tự do”.
Cuốn sách phân tích luận giải sâu sắc, đầy ắp những tư liệu nhiều phía, nhiều chiều, đa dạng phong phú từ trước tới nay về con người và cuộc đời của Nguyễn An Ninh. Tác giả đã làm rõ bối cảnh đất nước bị mất độc lập, chủ quyền, lầm than dưới ách cai trị của thực dân Pháp những năm cuối thế kỷ XIX – đầu thế kỷ XX. Sự phát triển kinh tế – xã hội Việt Nam, đặc biệt là sự phát triển của nền giáo dục thuộc địa sau Chiến tranh thế giới thứ nhất (1914-1918) đã dẫn đến sự phát triển ngày càng đông đảo của tầng lớp trí thức Tây học trẻ tuổi.
Trước thực tế lịch sử của các thế hệ nhà Nho cấp tiến cha anh đã phát động phong trào yêu nước mới theo khuynh hướng dân chủ tư sản, với hai xu hướng chính là bạo động và cải cách, nhưng bị thất bại thì Nguyễn An Ninh – một trí thức Tây học, tiêu biểu cho lực lượng kế cận – đã đứng lên từng bước phát động các hoạt động cách mạng theo tư tưởng cấp tiến mà ông hấp thụ được trong thời gian học tập ở Pháp. Đặt trong bối cảnh giao thời của lịch sử dân tộc, tính cấp tiến, tiên phong và tiêu biểu trong cuộc đời và sự nghiệp của Nguyễn An Ninh được khắc họa qua các phần nội dung cuốn sách đã cho thấy sức hấp dẫn, cuốn hút bởi tác giả đã thành công trong: Phân tích sâu sắc tư tưởng cách mạng – văn hóa cấp tiến, vượt thời gian của một người trí thức Tây học (Phần một); của một tài năng diễn thuyết đã làm thức tỉnh cả một thế hệ (Phần hai); của phương cách tranh đấu nghị trường tiên phong (Phần ba); của những lần tù ngục dạn dĩ thực tế (Phần bốn) và của cả những dòng tranh luận, đánh giá khác nhau ở trong và ngoài nước về Nguyễn An Ninh (Phần năm).
