Tác phẩm viết về ông Nguyễn Hiến Lê, tự nó cũng có nhiều điểm đáng nói. Có lẽ từ trước đến nay ở xứ ta chưa bao giờ người ta viết về một tác giả đương còn sống một cách đầy đủ, tường tận đến thế. Bộ sách của ông Châu Hải Kỳ gồm cả hai phần, thân thế và sự nghiệp Nguyễn Hiến Lê, in ra có thể được ba bốn trăm trang. Đối với các danh gia các thời trước, trong lịch sử văn học nước ta, hình như cũng chưa có bộ truyện ký nào dày hơn. Nhưng ông Châu Hải Kỳ không phải chỉ viết nhiều. Ông còn viết kỹ. Trước khi viết về Nguyễn Hiến Lê, ông Châu chưa quen biết ông Nguyễn. Kẻ Nam người Trung, chưa biết người, chưa biết về quê nhau; chỉ bằng vào sự tìm hiểu qua các tác phẩm của ông Nguyễn mà ông Châu Hải Kỳ có thể giới thiệu với chúng ta những nét thật linh động về quê quán, về cảnh nhà, về những người thân của ông Nguyễn, như các cụ thân phụ, thân mẫu, như bà ngoại của ông Nguyễn v.v...
Tác phẩm của ông Nguyễn Hiến Lê tới nay đã được một trăm nhan đề. Phải đọc kỹ ít nhất là một nửa số đó, và đọc phớt qua một nửa kia, rồi mới có thể viết về ông được. Nội công việc đó cũng đủ tốn công lắm rồi. Đọc xong, ghi chú xong, ông Châu Hải Kỳ bỏ ra hai năm nữa để viết, viết tận lực. Ngoài giờ dạy học, rảnh lúc nào là viết lúc đó. Có lần ông đau trong một tháng, mất bảy ký lô, vừa mới hơi bình phục, lấy lại được hai ký lô, ông đã vội viết tiếp - nếu không thì công việc ám ảnh ông hoài, ông không yên được - và ông đã xin bớt giờ dạy học để viết, có khi viết từ 5 giờ tới 11 giờ khuya, và rốt cuộc ông đã hoàn thành tác phẩm đúng thời gian ông đã định (trước Tết vừa rồi).
Nghị lực, sức kiên nhẫn của ông thực đáng phục.
Không phải ông Châu Hải Kỳ viết được kỹ chỉ vì có công, mà còn vì ông thực lòng mến mộ ông Nguyễn, lại còn vì ông rất tinh tế.
Thật vậy, có những tác phẩm về ngữ pháp Việt Nam, về triết học Trung Quốc, ông Nguyễn hợp soạn với các nhà văn khác (ông Trương Văn Chình, ông Giản Chi v.v...); đọc những tác phẩm ấy ông Châu Hải Kỳ đôi chỗ đã tế nhị nhận được đâu là phần góp công của ông Nguyễn. Nếu không thực lòng yêu tác giả, hoặc nếu chỉ yêu mà không tinh thì đâu có thể làm được như thế?
Mặt khác, ông Châu Hải Kỳ có lẽ cũng là người đầu tiên nêu lên cái đặc tài viết Tựa của ông Nguyễn. Và điều ấy đúng.
Còn nhớ khi cuốn Quê hương của Ngu Í được xuất bản với cái tựa của Nguyễn Hiến Lê, anh em ở tòa soạn Bách Khoa đã một phen ngạc nhiên. Anh Ngu Í? Thì anh vẫn gặp chúng tôi hàng ngày, vẫn nói với chúng tôi đại khái những điều đã nói với ông Nguyễn Hiến Lê. Cuốn Quê hương? Thì anh cũng đã đưa bản thảo cho chúng tôi xem như đã đưa cho ông Nguyễn. Tuy vậy, trước khi cuốn sách xuất bản, không một ai trong chúng tôi ngờ đến những điều lý thú mà ông Nguyễn đã viết ra trong bài Tựa tác phẩm độc đáo nọ, một bài Tựa thật khéo léo tài tình.
Đưa ra cái ý kiến một tuyển tập các bài Tựa của ông Nguyễn Hiến Lê, ông Châu đã tỏ ra là một tri kỷ của ông Nguyễn.
(Trích Thay Lời Tựa "Nguyễn Hiến Lê Cuộc Đời Và Sự Nghiệp")
Sinh (1920 - 1993) tên thật là Võ Văn Côn. Quê Quảng Nam, sinh tại Quảng Ngãi. Thuở nhỏ học ở Quảng Ngãi, Huế, tốt nghiệp Tú tài Pháp Việt. Sau năm 1945 dạy Bình dân học vụ. Từ năm 1954 dạy Việt văn tại Nha Trang. Tác giả nhiều khảo luận về văn chương Việt Nam. Từng cộng tác với các tạp chí: Bách Khoa, Văn, Sinh lực, Giáo dục Phổ thông, Tân Văn...
