Tư tưởng trị quốc của nhân loại cổ điển đã sản sinh ra nhiều mô hình lý tưởng hóa quyền lực: Quản Trọng định chế đạo trị trong Quản Tử, Lã Bất Vi kiến tạo “vương đạo” trong Lã thị Xuân Thu; Machiavelli mô tả chiến thuật duy trì quyền lực trong Il Principe, còn Hobbes đặt nền móng cho thể chế Leviathan bằng luận chứng về bản năng sinh tồn trong trạng thái tự nhiên. Song hành với các trục tư tưởng Đông - Tây ấy là một nhánh lớn nhưng thường bị quên lãng: tư tưởng chính trị Islam.
Siasset Namèh (Siyasatnameh) - một văn bản trị quốc được viết vào thế kỷ 11 bởi Nizām al-Mulk, vị tể tướng được xem là hiện thân của quyền lực hành chính mẫu mực trong thế giới Islam - là một trong những bản khai triển hoàn chỉnh nhất về mô hình trị quốc vừa dựa trên nền tảng tôn giáo, vừa mang tinh thần hành chính hiện đại. Trong suốt 900 năm, tác phẩm này đã đóng vai trò như “hiến pháp không chính thức” của đế chế Seljuk và ảnh hưởng sâu sắc đến các triều đại Islam kế tiếp, từ Ottoman đến Mughal.
Siasset Namèh là gì?
Một tổng luận trị quốc gồm 50 chương, trình bày toàn diện về các yếu tố thiết yếu để kiến tạo và duy trì một quốc gia: trật tự, công lý, giám sát quyền lực, đạo đức lãnh đạo, quản lý nhân sự, chính sách thuế, và giáo dục cộng đồng. Nhưng vượt khỏi chức năng của một cẩm nang quản lý, tác phẩm này còn là một bản di chúc đạo lý của một học giả chính trị cuối cùng trước khi bị ám sát trong một giai đoạn chuyển động bạo liệt của thế giới Islam trung đại.
Đặt Siasset Namèh vào bản đồ tư tưởng trị quốc toàn cầu
Với phương Đông, Siasset Namèh đối thoại trực tiếp với “vương đạo” trong Lã thị Xuân Thu, chia sẻ mối quan tâm về một mô hình trị quốc đạo đức, nhân trị, đặt trên nền tảng trật tự vũ trụ và đạo lý tối cao.
Với phương Tây, tác phẩm không tách biệt tôn giáo khỏi trị quốc như Quân Vương của Machiavelli, mà tích hợp thần quyền như một biểu tượng đạo lý hạn chế bạo quyền. Nếu Leviathan lập luận sự quy phục nhà nước để tránh hỗn mang, thì Siasset Namèh cho thấy khả năng kiến tạo trật tự từ chính lòng đạo – nơi vua là “người đại diện của Thượng Đế để gìn giữ hòa bình cho muôn dân.”
