“Việt Nam - Những tiếng vọng từ quá khứ” là một hợp tuyển phong phú gồm các văn bản lịch sử, khảo cứu, ký sự và tiểu luận về Việt Nam trong thời kỳ thuộc địa Pháp, khi nước ta đang chuyển mình giữa truyền thống và hiện đại, giữa lòng tự tôn văn hóa và ách cai trị thực dân của các học giả Pháp và Việt Nam.
Ngay từ những trang đầu, bài “Lược ghi của một lữ khách” của học giả Brieux - Viện sĩ Hàn lâm Pháp - mở ra bằng những quan sát chân thực và sắc sảo về mối quan hệ giữa mẫu quốc và thuộc địa. Brieux thẳng thắn phê phán sự ngạo mạn của nền văn minh Pháp, đồng thời bày tỏ sự trân trọng đối với vẻ tao nhã, lễ độ và đạo lý xã hội cổ truyền của người An Nam– như những tiếng vọng xa xăm từ một nền văn hóa bền bỉ trước sóng gió chính trị.
Tiếp nối là các khảo cứu chuyên sâu của Léopold Cadière, Paul Pelliot và Phạm Quỳnh về di sản sử học, tín ngưỡng và văn hóa Việt Nam - cho thấy sự phong phú, bền vững nhưng cũng mong manh của di sản chữ nghĩa ở một quốc gia nhiệt đới thường xuyên đối mặt với chiến tranh, khí hậu khắc nghiệt và sự đứt gãy về quyền lực.
Một điểm nổi bật khác của cuốn sách là tinh thần tự phê bình hiếm thấy của các học giả Pháp. Trong khi phần lớn văn bản đương thời vẫn ca ngợi “sứ mệnh khai hóa”. Điều này cho thấy một cách tiếp cận khác: nhân bản hơn, chừng mực hơn, và có ý thức phản tỉnh.
Với cấu trúc đa giọng - từ các học giả khảo cứu, trí thức bản địa đến những lữ khách phương xa - cuốn sách như một bản hợp tấu ký ức. Ở đó vang lên những tiếng nói khác nhau, đôi khi đối lập, nhưng cùng góp phần tái hiện chân thực một giai đoạn lịch sử phức tạp và nhiều tầng lớp.
“Việt Nam - Những tiếng vọng từ quá khứ” không phải là một cuốn sử chính thống, mà là nỗ lực khôi phục những ký ức bị lãng quên, những tiếng nói từng bị che mờ trong dòng chảy lịch sử - nhắc ta rằng, lịch sử không bao giờ được kể chỉ từ một phía.
Bìa sách là hình ảnh của kỳ thi Hương ở Nam Định năm 1894 (trường Hà Nam), dành cho tất cả thí sinh ở Bắc kỳ. Nguồn: Thư viện Quốc gia Pháp.
Mục lục của cuốn sách Việt Nam - Những Tiếng Vọng Từ Quá Khứ
Lời nói đầu
Lược ghi của một lữ khách - Eugène Brieux
Lược khảo về các nguồn sử liệu An Nam - L. Cadière, Paul Pelliot
Từ Thị Nại đến Bla Eugène Navelle
Khám phá Viễn Đông - Robert Chauvelot
Tín ngưỡng và cổ ngạn ở thung lũng Nguồn Sơn - Ghi chép bởi Linh mục Cadière
Cải định sắc phục thời Võ vương hay một cuộc khủng hoảng tôn giáo ở Huế thế kỷ XVIII - L. Cadière
Hoàng đế và triều đình An Nam - Pierre Pasquier
Những tập quán và tinh thần của một dân tộc - Louis Malleret
Tục thờ cúng tổ tiên ở An Nam - Phạm Quỳnh
Phong vị ngày Tết - Phạm Quỳnh
Một đêm coi tuồng - Edmond Gras
Vài suy nghĩ về giảng dạy nghệ thuật ở An Nam - Edmond Gras
