Sự kiện kỷ niệm 300 năm Trịnh - Nguyễn phân tranh (1673-1973), tập san Sử Địa (số 1 – 1973) đã xuất bản số đặc biệt và có lời giới thiệu như sau:
“...Vào những năm Nhâm Tý (1672), đã xảy ra trận thư – hùng cuối cùng của hai miền Nam Bắc thời Trịnh Nguyễn. Tháng Chạp năm Nhâm Tý (1672), Trịnh Tác đánh không thắng lũy Trấn Ninh (Quảng Bình), đã quyết định lui về miền bắc. Từ đó, hai miền Nam Bắc thôi không đánh nhau nữa, sau 45 năm nội chiến, cả thảy 7 lần đại chiến. Rồi đến mùa xuân năm Quý Sửu (1673), nhân dân hai miền Nam Bắc bắt đầu đón xuân hòa bình và hòa bình kéo dài tới hơn 100 năm, đợi đến khi Tây Sơn khởi nghĩa phá thế phân tranh để tiến dần đến thế thống nhất đất nước...
Ngày nay với độ lùi của thời gian, lịch sử đã nhìn nhận đánh giá sự kiện này một cách khách quan và công bằng hơn.
Những vấn đề lịch sử thời Trịnh - Nguyễn là tập hợp các bài viết về chủ đề này, đã được đăng trên tập san Sử Địa các số 26, 27, 28, 14, 15, 11, 4 gồm các bài nghiên cứu:
Ba trăm năm trước của GS Hoàng Xuân Hãn.
Những Lời thề của Lê Lợi của GS Hoàng Xuân Hãn
Luận về Nguyễn Trãi của Phan Khoang
Thử tìm hiểu về Trường Lũy và Lũy Đồng Hới của Trần Đăng Đại.
Thượng Kinh Sử, nguyên tác Lãn Ông, Dịch giả Ứng Nhạc Vũ Văn Dĩnh.
Đây là những bài nghiên cứu có giá trị về mặt học thuật, giúp chúng ta ngày nay hiểu sâu sắc hơn về một giai đoạn lịch sử của dân tộc.
Từ sự kiện lịch sử Trịnh - Nguyễn phân tranh cách nay hơn 300 năm, chúng ta ngày nay rút ra được một bài học lịch sử vô cùng quý báu, đó là: Cũng thống nhất non sông nhưng vì quyền lợi ích kỷ của một tập đoàn phong kiến chắc chắn là phi nghĩa sẽ dẫn đến nồi da nấu thịt, huynh đệ tương tàn, nhanh chóng tan hợp, hợp tan. Chỉ có sự thống nhất non sông vì quyền lợi quốc gia, dân tộc là chính nghĩa, sẽ vĩnh viễn trường tồn như công cuộc thống nhất đất nước năm 1975.
