Trước khi trở thành “cha đẻ của kinh tế học hiện đại” với Sự thịnh vượng của các quốc gia (An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations, 1776), Adam Smith đã để lại một tác phẩm triết học nền tảng: Luận về cảm thức đạo đức (The Theory of Moral Sentiments, 1759). Đây là công trình khai mở tư duy đạo đức hiện đại, đặt nền móng cho cách con người hiểu về sự đồng cảm, công bằng, nghĩa vụ và những nguyên tắc chi phối đời sống xã hội.
Trong tác phẩm này, Smith lý giải rằng:
Nguồn gốc của đạo đức xuất phát từ khả năng đồng cảm tự nhiên của con người – chúng ta có thể đặt mình vào hoàn cảnh của người khác để cảm nhận niềm vui, nỗi buồn, sự phẫn nộ hay lòng biết ơn.
Công và tội được xác định không chỉ bởi hậu quả của hành động, mà còn bởi động cơ và mức độ đồng cảm mà hành vi ấy khơi gợi ở người quan sát.
Ý thức nghĩa vụ nảy sinh từ “người quan sát vô tư” trong tâm trí mỗi người – một hình tượng lý tưởng giúp ta tự soi xét hành vi của chính mình.
Các yếu tố như thịnh vượng, nghịch cảnh, thói quen và thị hiếu đều có ảnh hưởng sâu sắc đến cách xã hội phán xét và định hình chuẩn mực đạo đức.
Không chỉ dừng lại ở việc phân tích đạo đức, Adam Smith còn đối thoại với nhiều trường phái triết học đương thời, từ Khắc kỷ đến chủ nghĩa vị lợi, qua đó phác họa một bức tranh toàn diện về bản chất đạo đức con người.
Luận về cảm thức đạo đức không chỉ dành cho những ai quan tâm đến triết học, đạo đức học hay kinh tế học, mà còn cho tất cả những người muốn hiểu rõ hơn về bản chất con người và nền tảng của một xã hội công bằng.
Sự thịnh vượng của các quốc gia (The wealth of Natons), tác phẩm của nhà kinh tế học và triết gia người Scotland Adam Smith , được xuất bản và in lần đầu tiên vào năm 1776, đã trở thành nghiên cứu nền tảng trong lịch sử kinh tế và là công thức đầu tiên của một hệ thống kinh tế chính trị toàn diện.
LÝ THUYẾT KINH TẾ CHỦ CHỐT TRONG THE WEALTH OF NATIONS
Lý thuyết kinh tế chủ chốt trong The Wealth of Nations là gì?
Tác phẩm nổi tiếng của Adam Smith, ‘The Wealth of Nations’. Hay ‘Tìm hiểu về bản chất và nguồn gốc của cải của các quốc gia’ (1776). Đây là một trong những cuốn sách nền tảng của kinh tế học hiện đại. Trong tác phẩm có ảnh hưởng to lớn này, Adam Smith đã phác thảo những ý tưởng của ông về bản chất và động lực tăng trưởng kinh tế. Bao gồm vai trò của thị trường tự do, quyền sở hữu tư nhân. Và sự cạnh tranh trong việc thúc đẩy đổi mới và tăng trưởng.
Ông cũng đã khám phá các khái niệm như phân công lao động, tiền lương, lý thuyết giá trị. Và cả tầm quan trọng của việc chuyên môn hóa trong việc thúc đẩy năng suất và tăng tổng lượng của cải. Đã gần 250 năm kể từ khi xuất bản lần đầu tiên. The Wealth of Nations vẫn là một tác phẩm quan trọng. Nó có thể giúp chúng ta hiểu các nguyên tắc và ý tưởng kinh tế cơ bản. Từ đó để phát triển hiểu biết toàn diện về các nền kinh tế toàn cầu ngày nay.
Những điểm chính được Adam Smith nêu ra trong The Wealth of Nations.
1. Phân công lao động – Lý thuyết kinh tế chủ chốt
Lý thuyết của Adam Smith về sự phân công lao động. Nó đã có ảnh hưởng lớn đến hiểu biết của chúng ta về cách thức hoạt động của các nền kinh tế. Theo Smith, chìa khóa để tăng năng suất là phân chia hoạt động lao động thành một loạt các nhiệm vụ lặp đi lặp lại. Và được thực hiện bởi những người khác nhau. Điều này cho phép mỗi công nhân tập trung vào một bộ kỹ năng cụ thể. Từ đó nâng cao hiệu quả và cho phép chuyên môn hóa cao hơn trong lực lượng lao động.
Smith cho rằng sự phân công lao động này cũng giúp thúc đẩy sự đổi mới và tiến bộ công nghệ theo thời gian. Vì nó khuyến khích người lao động sáng tạo hơn trong cách tiếp cận giải quyết vấn đề. Ngày nay, lý thuyết của Adam Smith về sự phân công lao động vẫn là một khái niệm quan trọng trong kinh tế học. Và thường được sử dụng để giải thích lý do tại sao mà một số doanh nghiệp lại có năng suất lao động cao hơn những doanh nghiệp khác.
2. Lý thuyết giá trị lao động
Lý thuyết giá trị lao động của Adam Smith là một trong những khái niệm chính. Nó được thảo luận trong Wealth of Nations. Theo lý thuyết này, giá trị của một hàng hóa hoặc dịch vụ được xác định bởi số lượng lao động cần thiết để sản xuất ra nó. Điều này có nghĩa là:
Một sản phẩm cần nhiều thời gian và công sức để tạo ra. Đương nhiên sẽ có giá trị hơn một thứ có thể được sản xuất nhanh chóng và dễ dàng.
Ông đã sử dụng ý tưởng này làm cơ sở cho cuộc thảo luận của mình về các lực lượng thúc đẩy tăng trưởng kinh tế. Theo Smith. Cạnh tranh thúc đẩy các doanh nghiệp giảm chi phí và tăng hiệu quả để duy trì lợi nhuận. Khi các doanh nghiệp trở nên năng suất hơn và sản xuất hàng hóa nhanh hơn. Giá của họ có xu hướng giảm, mang lại sức mua lớn hơn cho người tiêu dùng. Quá trình này khuyến khích những doanh nghiệp khác nhau áp dụng các kỹ thuật và công nghệ sản xuất mới. Để duy trì tính cạnh tranh. Bằng cách này. Smith tin rằng tiến bộ kinh tế được thúc đẩy. Bởi sự cạnh tranh giữa các nhà sản xuất đang tìm cách giảm chi phí và tăng năng suất.
3. Triết lý thị trường tự do
Trong The Wealth of Nations, Adam Smith đã đưa ra triết lý của mình về thị trường tự do. Ông lập luận rằng các cá nhân theo đuổi tư lợi của họ sẽ dẫn đến kết quả tốt nhất cho toàn xã hội. Triết lý này hoàn toàn trái ngược với quan điểm phổ biến vào thời điểm đó. Nó coi sự can thiệp của chính phủ là cần thiết để đạt được lợi ích chung.
Triết lý thị trường tự do của Smith được thể hiện trong khái niệm của ông về ‘bàn tay vô hình’ là:
Ý tưởng rằng một nền kinh tế có thể tự điều chỉnh thông qua hành động của những cá nhân chỉ tìm kiếm lợi ích tài chính của riêng họ. Ý tưởng này đồng nghĩa với chủ nghĩa tư bản và kinh tế học tự do.
Ông không hoàn toàn bác bỏ sự cần thiết của một khuôn khổ thể chế. Để đảm bảo một nền kinh tế thị trường tự do.
Smith biết được sự cần thiết của một chính phủ mạnh mẽ có thể thực thi quyền tài sản và luật hợp đồng. Cũng như cung cấp một hệ thống giáo dục công và cơ sở hạ tầng. Nhưng ông tin rằng các chính phủ nên tránh việc cố gắng kiểm soát giá cả. Hoặc thúc đẩy kinh tế tăng trưởng. Vì điều này sẽ chỉ dẫn đến sự kém hiệu quả và trì trệ.
Smith cho rằng các chính phủ nên tập trung vào việc tạo ra một môi trường pháp lý – kinh tế ổn định. Và có thể dự đoán được, trong đó các doanh nghiệp có thể yên ổn phát triển. Điều này sẽ cho phép thị trường tự do hoạt động và dẫn đến sự thịnh vượng gia tăng cho tất cả mọi người.
4. Tổng sản phẩm quốc nội (GDP)
Khái niệm GDP bắt nguồn từ các bài viết của Adam Smith về sự giàu có và năng suất. Ông cho rằng năng suất của một quốc gia là kết quả của khả năng tích lũy vốn. Và thông qua một loạt các thị trường được kết nối với nhau. Tóm lại, Adam Smith nhìn nhận nền kinh tế như một hệ thống liên kết với nhau. Qua đó, nơi sản xuất, tiêu dùng và trao đổi đều ảnh hưởng lẫn nhau. Để tạo ra tăng trưởng tích cực hoặc tiêu cực. Quan điểm này ảnh hưởng mạnh mẽ đến các nhà kinh tế học sau này như John Maynard Keynes và Milton Friedman. Những người đã xây dựng dựa trên các ý tưởng nền tảng của Adam Smith để phát triển hiểu biết hiện tại của chúng ta về GDP.
Ngày nay, GDP được sử dụng như một thước đo chính để đánh giá sự tăng trưởng kinh tế và tiến bộ xã hội.
Bằng cách theo dõi những thay đổi trong GDP theo thời gian. Chúng ta có thể xác định các khu vực mà năng suất đang được cải thiện. Và xác định các biện pháp can thiệp chính sách khi thị trường hoạt động không suôn sẻ.
Thông qua vài dòng tóm tắt trên. Ta có thể thấy những đóng góp của Adam Smith với Wealth of Nations. Nó đã có ảnh hưởng sâu sắc thế nào đến sự hiểu biết của chúng ta về cả kinh tế và xã hội. Bạn có thể đọc toàn bộ tác phẩm để hiểu thêm về những gì được gọi là nền tảng của kinh tế học hiện đại.
Kỷ yếu 300 năm Adam Smith (1723-2023) - Người đặt nền tảng của kinh tế học phồn vinh là cuốn sách được ra đời để kỷ niệm 300 năm ngày sinh của “cha đẻ” kinh tế học hiện đại Adam Smith (1723-2023), do Phanbook và NXB Đà Nẵng ấn hành. Đây là quyển sách đầu tiên về diện mạo và những đóng góp của ông cho lý thuyết kinh tế thế giới, do Trần Quốc Hùng - Trần Văn Thọ - Nguyễn Xuân Xanh chủ biên, với sự cộng tác, tham gia chấp bút của Nguyễn Chí Hiếu - Nguyễn Minh Thọ - Trần Lê Anh - Nguyễn Ngọc Anh - Nguyễn Tú Anh - Lê Văn Cường - Lê Đăng Doanh - Huỳnh Thế Du - Edmund Malesky - Emily Hamblin - Vũ Minh Khương - Hoàng Hải Vân…
Cuốn sách có 4 phần: phần 1 - Adam Smith: Con người và tư tưởng, phần 2 - Adam Smith và thế giới, phần 3 - Adam Smith nhìn từ Việt Nam và phần 4 - Hội thảo kỷ niệm 300 năm Adam Smith. Cùng với đó là phần Phụ lục trích dịch 2 tác phẩm quan trọng nhất của ông - Sự phồn vinh của các quốc gia và Lý thuyết về tình cảm đạo đức.
Trong gần 600 trang sách, các tác giả đã phác họa lại cuộc đời, bối cảnh lịch sử thời Adam Smith sinh sống, những yếu tố góp phần hun đúc nên tư tưởng quan trọng của ông; bên cạnh đó, các tác giả đã phóng chiếu, bàn sâu về sự ảnh hưởng của ông lên lý thuyết kinh tế thế giới, cho thấy tư tưởng vượt thời cùng những cấp tiến bên trong bộ óc lỗi lạc.
"Không cần điều gì khác để đưa một nhà nước lên mức độ giàu có cao nhất từ tình trạng man di thấp nhất, ngoài hòa bình, thuế khóa nhẹ nhàng (easy taxes) và một nền quản trị công lý có thể chấp nhận được; tất cả những thứ còn lại đều do quy luật tự nhiên của mọi sự việc mang lại." - Adam Smith
"Ưu điểm lớn nhất của hệ thống thị trường tự do là nó không quan tâm đến màu da của người dân; nó không quan tâm tôn giáo của họ là gì; nó chỉ quan tâm liệu họ có thể sản xuất thứ gì đó mà bạn muốn mua hay không. Đó là hệ thống hiệu quả nhất mà chúng ta đã khám phá ra để giúp những người ghét bỏ nhau có thể giao dịch với nhau và giúp đỡ lẫn nhau." - Milton Friedman, nhà kinh tế học người Mỹ, đoạt giải Nobel năm 1976
“Adam Smith nhìn xã hội loài người đi theo sự tiến hóa về mặt kinh tế, trước tác phẩm tiến hóa tự nhiên của Darwin gần một trăm năm, từ xã hội hái lượm, săn bắn, chăn nuôi để đạt tới xã hội thương mại, trong đó phân công lao động và chuyên môn hóa là những nguyên lý của sản xuất làm ra của cải và phồn vinh cho con người - nguồn gốc của sự giàu có - chứ không phải chỉ có nông nghiệp hay vàng bạc. Ông là người đã “ân xá cho nhân loại về những ‘tội lỗi bẩm sinh’ để khuyến khích phát triển lợi ích cá nhân, khai sáng nhằm thực hiện hóa ‘hạnh phúc lớn nhất của số đông lớn nhất.” - Nhóm chủ biên, trích Dẫn nhập
"Mỗi trang viết của Adam Smith đều được soi sáng bởi một niềm đam mê lớn, niềm đam mê cho tự do. Đây là lời đầu tiên và cũng là lời cuối cùng trong triết lý chính trị và công nghiệp của ông, cũng như là lời đầu tiên và lời cuối cùng trong triết lý chính trị và công nghiệp của thời đại này." - Arnold Toynbee, nhà kinh tế học và cải cách xã hội người Anh thế kỷ XIX
"Hai trăm năm kể từ khi Adam Smith viết kiệt tác của mình, thế giới đã chứng kiến sự gia tăng chưa từng có về mức sống trong các nền kinh tế tư bản. Hơn nữa, thành quả của sự tăng trưởng này đã được phân phối rộng rãi. Tôi tin rằng Smith sẽ ngạc nhiên về hiệu quả của “bàn tay vô hình”, về cách nó đã vận hành tốt như thế nào trong việc gia tăng sự giàu có của các quốc gia." - Joseph Stiglitz, nhà kinh tế học người Mỹ, đoạt giải Nobel năm 2001
